पुनः स एव विचारः

भाषाया यस्या अपि उपयोगः अधिकं न क्रियतॆ तस्यां तु अभ्यासः न्यूनीभूत्वा तया भाषया संवहनमेव दुस्तरं भवति । तन्मास्त्वित्येवेदं लेखनं लिख्यतॆ मया । मम संस्कृतेन लिखितॆ पूर्वस्मिन् "ब्लाग्"-मध्येऽपि एष एव विचार आसीत् । तस्मादेव अस्य लेखनस्य शीर्षिका "पुनः स एव विचार" इत्यस्ति ।

तद्भवतु । इदानींतनदिवसेषु मया पठ्यमानो ग्रन्थः कविकुलगुरोः श्रीकालिदासस्य रघुवंशमहाकाव्यम् । ग्रन्थानम् उपोद्घातानि यदा दृष्टानि तत्र सर्वत्र कालिदासस्य नाम "श्री" इत्यभिदानशीर्षिकया विनाऽसीत् । तत् किमर्थम् इति न जानामि । माघस्य विचारे तु श्रीमाघः इत्यागच्छति । परन्तु न तथा कालिदासस्य विषये । मम विचारः एवमस्ति यत् कालिदासः कविकुलस्य गुरुरित्यस्मात् स सर्वॆभ्यः काव्यव्यासङ्गमग्नॆभ्योऽपि आत्मीयोऽस्ति । किं च यत आत्मीयेषु औपचारिकता न भवति कालिदासः अनल्पकाव्यश्रीयुक्तोऽपि श्रीनामशीर्षिकया विमुक्तोऽस्ति ।

अन्यत् कार्यमपि कुर्वन्नस्मि । तदस्ति विसर्गसन्धीनामभ्यासः। गते संवत्सरॆ एका चर्चा प्रवृत्ता मम चान्यसय मध्ये । तस्य संस्कृतपद्यरचनायां कृतश्रमस्य प्रश्न एवमासीत् । भगवद्गीतासु सर्वत्र "अर्जुन उवाच" इत्यागच्छति । परन्तु न "अर्जुनः उवाचे"-ति । तत् किमर्थमिति । तदा तु ऋजूत्तरं आवाभ्यां न ज्ञात्वैव चर्चा समाप्ता । तदनन्तरं किञ्चिद्व्याकरणाध्ययनसमयॆ ज्ञातं यत् "अर्जुन उवाच" इत्यत्र विसर्गसन्धिर्भवतीति । "अर्जुनः उवाच" इत्यस्मिन् पदसमूहॆ पूर्वपदः विसर्गसन्धिप्रक्रिययां स्वविसर्गं विहाय प्रक्रियासमाप्तिर्भवति । न जानामीदानीं यत् सा चर्चा मम परीक्षार्थमासीद्वेति ।

अन्यदप्यस्ति । संस्कृतभारत्याः यस्याः कायकर्तृष्वेकोऽस्मि पत्रिका सम्भाषण-सन्देश इति मासिका बेङ्गलूरुतः प्रकटिता वर्ततॆ । तत्र सुलभेन संस्कृतेन परं व्याकरणशुद्धेन सर्वाणि लेखनानि लिखितानि । परं सन्धयः पठनासौलभ्यकारणात् सर्वत्र पत्रिकयां न दृश्यन्तॆ । विशेषेण विसर्गसन्धीनां तु दर्शनमेव तत्र दुर्लभम् । तस्याः पाठकेषु एतस्य लेखनस्य (अत्रापि पश्यन्तु । तत्र तत्र सन्धयः न कृताः ) लेखकोऽप्यॆकः । स्वं सन्धिनिर्माणाभ्यासॆ नियुक्तं करवाणीत्येव लेखनमिदं लिखितम् ।

संस्कृत-ब्लाग्-लेखकाः जालविश्वे न दृश्यन्तॆ । पाठका अपि विरला इति भासतॆ । यदि केऽपि पठन्ति ममैतदरण्यरोदनं तर्हि ते कृपया प्रतिक्रियासुवाक्यैरेतं लेखकमनुगृह्णन्त्वित्याशे ।

अलं लेखनकार्येण । पुनर्मिलामः । सर्वे जनाः सुखिनो भवन्तु ।