ಆಷಾಢಸ್ಯ ಪ್ರಥಮದಿವಸೇ

ಇಂದು ಆಷಾಢಮಾಸದ ಮೊದಲ ದಿನ.

"ಆಷಾಢವೆಂದರೆ ಯಾವ ಶುಭಕಾರ್ಯಕ್ರಮವೂ ಇರದ ತಿಂಗಳು. ಯಾವ ದೊಡ್ಡ ಹಬ್ಬವೂ ಇಲ್ಲದ ಮಾಸ." ಎಂದು ಎಲ್ಲರೂ ತಿಳಿಯುವ ವಿಷಯ. ಆದರೆ ಕೆಲವರಿಗೆ ಇದು ಹಬ್ಬ. ಅದೂ ಈ ಮಾಸದ ಮೊದಲ ದಿವಸ.

"ಟಾಟಾ ಇಂಡಿಕಾಮ್" ನ ಜಾಹಿರಾತಿನಲ್ಲೊಬ್ಬಳು "ಐ ಲವ್ ಯೂ" ಎಂದು ಮೂರು ಬಾರಿ ಹೇಳಿದ ಬಳಿಕ ಆ ಕಡೆ ಕೇಳಿಸದಿದ್ದರಿಂದ ಆ ಫೋನಿಗೆ "ಐ ಹೇಟ್ ಯೂ" ಎಂದು ಜುಗುಪ್ಸೆಯಿಂದ ಹೇಳುತ್ತಾಳೆ. "ನಾ ನಿನ್ನ ಪ್ರೀತಿಸುವೆ" ಅನ್ನುವ ಮಾತನ್ನು ಹೇಳಲು ಕೂಡ ತಾಳ್ಮೆಯಿಲ್ಲದ ಜನಾಂಗವಾಗಿದ್ದೇವೆ.

ಈ-ಮೈಲ್ ಯುಗದ ಈ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ಸಂದೇಶಗಳು ನಿತ್ಯನಿರಂತರ ಪ್ರವಹಿಸುತ್ತಿರುತ್ತವೆ. ನಮಗೆ ಸಂವಹನವೆಂದರೆ ಎಷ್ಟು ಸುಲಭ! ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಬಂದವರನ್ನು ಮನಸ್ಸಿಗೆ ಬಂದಾಗ ಸಂಪರ್ಕಿಸಬಹುದು. ಈ ಕಡೆಯಲ್ಲಿ ಅವರ ಸೆಲ್, ಆ ಕಡೆ ಇನ್ನೊಬ್ಬರದ್ದು. ಮಾತಿಗೆ ಮೊದಲಿಡುವುದು ಬಹಳ ಸುಲಭ. ಆದರೆ ಇಪ್ಪತ್ತು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ ಹಾಗಿರಲಿಲ್ಲವಲ್ಲ! ಫೋನ್ ಎಂದರೆ ಕಷ್ಟ. ಎಲ್ಲ ಪತ್ರವ್ಯವಹಾರವೇ! ಇನ್ನೂರು ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ? ಹೋಗಲಿ, ಸಾವಿರ ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದೆ?

ಸಂವಹನದ ಅಗತ್ಯ ಎಲ್ಲರಿಗೂ ಇದೆ. ಆದರೆ ಇದರ ಅಗತ್ಯ ಆಗುವುದು ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಪ್ರೇಮಿಗಳಿಗೆ. ಈಗಿನ ಕಾಲದಲ್ಲಿ ನಾನು ಮೊದಲೇ ಹೇಳಿದ ಹಾಗೆ ಸಂವಹನದ ಭೌತಿಕ ಕಂದಕವನ್ನು ನಾವು ದಾಟಿದ್ದೇವೆ. ಏನನ್ನು ಹೇಳಲು ಬಯಸುತ್ತಾರೋ - ಅದೇ ಮಾನಸಿಕ ಮತ್ತು ಬೌದ್ದಿಕ ಕಂದಕಗಳು - ಅದನ್ನು ಮೀರಿಸುವ ಕಷ್ಟ ಇದ್ದೇ ಇದೆ. ನಾವಿರುವವರೆಗೂ ಇರುತ್ತದೆ.

ಈಗ ಊಹಿಸಿಕೊಳ್ಳಿ. ಸುಮಾರು ಎರಡು ಸಾವಿರ ವರ್ಷಗಳ ಹಿಂದಿನ ಕಾಲ. ಅವನು ಬೇಸಿಗೆಯ ಬೇಗೆಯಲ್ಲಿ ತಪ್ತನಾಗಿ ಈಗಿನ ಆಂಧ್ರಪ್ರದೇಶದ ಆಸುಪಾಸಿನಲ್ಲಿದ್ದಾನೆ. ಅವಳು ಹಿಮಾಲಯದ ತಣ್ಣನೆಯ ವಾತಾರವರಣದಲ್ಲಿದ್ದರೂ ವಿರಹದ ಬೇಗೆಯಿಂದ ಬೇಯುತ್ತಿದ್ದಾಳೆ. ಈ ಪ್ರೇಮಿಗಳ ಸಂಪರ್ಕ ಹೇಗೆ ತಾನೆ ಸಾಧ್ಯ? ಒಳ್ಳೆಯ ಕಾವ್ಯಕ್ಕೆ ವಸ್ತುವಾಗಬಲ್ಲುದು ಈ ಸಂಪರ್ಕ. ಆಗಿದೆ ಕೂಡ.

ಈ ವಸ್ತುವನ್ನೇ ನಮ್ಮ ಕವಿಕುಲಕ್ಕೆ ಗುರುವೆನಿಸಿಕೊಂಡ ಕಾಲಿದಾಸನು ತನ್ನ ಮೇಘದೂತದಲ್ಲಿ ವಿಸ್ತರಿಸಿದ್ದಾನೆ. ಮುಂಚೆ ವರ್ಣಿಸಿದ ಪರಿಸ್ಥಿತಿಯಲ್ಲಿ ಸಿಲುಕಿದ ಆ ಪ್ರೇಮಿಗೆ ಯಾವ ದಾರಿಯೂ ಕಾಣದೆ - ಹಾಗೆ ಕಂಡ ಮೋಡವೊಂದನ್ನು ತನ್ನ ದೂತನನ್ನಾಗಿ ಮಾಡಿ ತನ್ನ ಪ್ರಿಯತಮೆಗೆ ಸಂದೇಶ ನೀಡುವುದೇ ಈ ಕಾವ್ಯದ ವಸ್ತು.

ಆ ಮೋಡವನ್ನು ನಮ್ಮ ನಾಯಕ ಕಂಡದ್ದು ಆಷಾಢದ ಮೊದಲನೇ ದಿವಸ. ಆ ಕಾವ್ಯದ ರಸವನ್ನನುಭವಿಸಿದ, ಕಾಲಿದಾಸನ ಅಭಿಮಾನಿಗಳಿಗೆ ಈ ದಿನ ಹಬ್ಬವಲ್ಲದೇ ಮತ್ತೇನು? ಸುಮಾರು ನೂರಹತ್ತು ಮಂದಾಕ್ರಾಂತಾ ಛಂದಸ್ಸಿನ ಪದ್ಯಗಳಲ್ಲಿ ಯಕ್ಷನ ಸಂದೇಶವನ್ನು ಮೇಘಕ್ಕೆ ತಿಳಿಸುತ್ತಾನೆ.

ಇದರ ಮೊದಲ ಪದ್ಯ :
ಕಶ್ಚಿತ್ ಕಾಂತಾವಿರಹಗುರುಣಾ ಸ್ವಾಧಿಕಾರಾತ್ ಪ್ರಮತ್ತಃ
ಶಾಪೇನಾಸ್ತಂಗಮಿತಮಹಿಮಾ ವರ್ಷಭೋಗ್ಯೇನ ಭರ್ತುಃ
ಯಕ್ಷಶ್ಚಕ್ರೇ ಜನಕತನಯಾಸ್ನಾನಪುಣ್ಯೋದಕೇಷು
ಸ್ನಿಗ್ಧಚ್ಛಾಯಾತರುಷು ವಸತಿಂ ರಾಮಗಿರ್ಯಾಶ್ರಮೇಷು ||

ಇದರ ಸ್ಥೂಲಾರ್ಥ: ಒಬ್ಬ ಯಕ್ಷನು ತನ್ನ ಸ್ವಾಮಿಯಿಂದ ಕೊಟ್ಟ ಶಾಪದಿಂದ ತನ್ನ ಮಹಿಮೆಯನ್ನು ಕಳೆದುಕೊಂಡವನಾಗಿ ಒಂದು ವರ್ಷ ತನ್ನ ಪ್ರೇಯಸಿಯಿಂದ ದೂರನಾಗಿ ಜನಕನ ಮಗಳ (ಸೀತೆಯ) ಸ್ನಾನದಿಂದ ಪಾವನವಾದ ಝರಿಗಳ ಮರಗಳ ಸ್ನಿಗ್ಧವಾದ ನೆರಳಿನಿಂದ ಕೂಡಿದ ರಾಮಗಿರಿಯ ಪ್ರದೇಶದಲ್ಲಿ ವಸತಿಯನ್ನು ಮಾಡಿದನು.

ಇದರ ಹಿಂದಿನ ಕಥೆ ಹೀಗೆಂದು ಊಹಿಸಲಾಗಿದೆ. ಈ ಯಕ್ಷನು ಯಕ್ಷರ ರಾಜಧಾನಿಯಾದ ಅಲಕಾಪುರಿಯಲ್ಲಿ ಕುಬೇರನ ತೋಟದ ಮಾಲಿ. ಒಮ್ಮೆ ಇಂದ್ರನು ಐರಾವತವನ್ನು ತೋಟಕ್ಕೆ ತಂದಾಗ ತನ್ನ ಒಡೆಯನ ಮಿತ್ರನ ವಾಹನವನ್ನು ತೋಟದೊಳಗೆ ಬಿಡಲಾರದೆ ಬಿಟ್ಟಾಗ ತೋಟಕ್ಕೆ ಹಾನಿಯಾಗುತ್ತದೆ. ಕುಬೇರನು ಇದನ್ನು ತಿಳಿದು ಒಂದು ವರ್ಷದ ಮಟ್ಟಿಗೆ ತನ್ನ ಮಾಲಿಯನ್ನು ಗಡೀಪಾರು ಮಾಡುತ್ತಾನೆ. ಈ ಗಡೀಪಾರು ಓದುಗರಾದ ನಮಗೆ ಒಳ್ಳೆಯ ಕಾವ್ಯಾಸ್ವಾದವನ್ನು ಮಾಡಿಸುತ್ತದೆ.

ಒಂದು ವರ್ಷ ತನ್ನ ಹೆಂಡತಿಯಿಂದ ದೂರವಿದ್ದ ಯಕ್ಷನ ವಿರಹದ ಬೇಗೆ ರಾಮಗಿರಿಯ ಬಿಸಿಲನ್ನೂ ಮೀರಿತ್ತು. ತಾಳಲಾರದ ವಿರಹದಿಂದ ನಮ್ಮ ಯಕ್ಷನೇನು ಮಾಡಿದ?

ತಸ್ಮಿನ್ನದ್ರೌ ಕತಿಚಿದಬಲಾವಿಪ್ರಯುಕ್ತಃ ಸ ಕಾಮೀ
ನೀತ್ವಾ ಮಾಸಾನ್ ಕನಕವಲಯಭ್ರಂಶರಿಕ್ತಪ್ರಕೋಷ್ಠಃ |
ಆಷಾಢಸ್ಯ ಪ್ರಥಮದಿವಸೇ ಮೇಘಮಾಶ್ಲಿಷ್ಟಸಾನುಮ್
ವಪ್ರಕ್ರೀಡಾಪರಿಣತಗಜಪ್ರೇಕ್ಷಣೀಯಂ ದದರ್ಶ ||

ಸ್ಥೂಲಾರ್ಥ: ಆ ರಾಮಗಿರಿಯಲ್ಲಿ ತನ್ನ ಸ್ತ್ರೀಯ ವಿರಹದಲ್ಲಿ ತಿಂಗಳುಗಳನ್ನು ಕಳೆದ ಆ ಪ್ರೇಮಿಯ ಮಣಿಕಟ್ಟಿನ ಪ್ರದೇಶ ಚಿನ್ನದ ಕಂಕಣ ಅದನ್ನು ಬಿಟ್ಟು ಜಾರಿದ್ದರಿಂದ ಬರಿದಾಗಿತ್ತು. ಆಗ ಆಷಾಢ ಮಾಸದ ಮೊದಲ ದಿವಸ ಬೆಟ್ಟವನ್ನಾಲಿಂಗಿಸಿದ, ಆನೆಯು ತಿವಿದು ಆಡುತ್ತಿರುವಂತೆ ಮನೋಹರವಾಗಿ ಕಂಡ ಮೇಘವನ್ನು ಕಂಡನು.

ಆ ಮಣಿಕಟ್ಟಿನ ಪ್ರದೇಶ ಎಷ್ಟು ವಿರಹವನ್ನು ತನ್ನ ಬರಿದಾಗುವಿಕೆಯಿಂದ ಹೇಳುತ್ತದೆ!

ಕನ್ನಡದಲ್ಲಿ ಬೇಂದ್ರೆಯವರು ಮೇಘದೂತದ ಪದ್ಯಾನುವಾದ ಮಾಡಿದ್ದಾರೆ. ಅದರಲ್ಲಿ "ಕನಕವಲಯಭ್ರಂಶರಿಕ್ತಪ್ರಕೋಷ್ಠಃ" ದ ಅನುವಾದ ಹೇಗೆ ಮಾಡಿದ್ದಾರೋ ತಿಳಿಯದು. ಆದರೆ ಸಂಸ್ಕೃತದ ಹಲವು ಶಕ್ತಿಗಳಲ್ಲಿ ಇಂಥ ಪದವನ್ನು ನಾಮಪದವನ್ನಾಗಿ ಮಾಡುವುದೂ ಒಂದು. ಹೆಚ್ಚು ಅಕ್ಷರಗಳನ್ನು ತೆಗೆದುಕೊಳ್ಳದೆಯೇ ಅಷ್ಟನ್ನು ಹೇಳುವುದು ಸಂಸ್ಕೃತದ ಜಾಡು.

ಮೇಘದೂತದ ಮೊದಲ ಐದು ಪದ್ಯಗಳು ಮಾತ್ರ ಕವಿ ಹೇಳುವವು. ಇದಾದ ಮೇಲೆ ಎಲ್ಲ ಯಕ್ಷ ಮೇಘವನ್ನುದ್ದೇಶಿಸಿ ಹೇಳುವುದೇ. ಅಚೇತನವಾದ ಮೇಘವನ್ನೇ ಏಕೆ ದೂತನ್ನನಾಗಿ ಮಾಡಿದನೆಂಬುದಕ್ಕೆ ಐದನೆ ಪದ್ಯ ಹೀಗೆ.

ಧೂಮಜ್ಯೋತಿಃಸಲಿಲಮರುತಾಂ ಸನ್ನಿಪಾತಃ ಕ್ವ ಮೇಘಃ
ಸಂದೇಶಾರ್ಥಾಃ ಕ್ವ ಪಟುಕರಣೈಃ ಪ್ರಾಣಿಭಿಃ ಪ್ರಾಪಣೀಯಾಃ |
ಇತ್ಯೌಸುಕ್ಯಾದಪರಿಗಣಯನ್ ಗುಹ್ಯಕಸ್ತಂ ಯಯಾಚೇ
ಕಾಮಾರ್ತಾ ಹಿ ಪ್ರಕೃತಿಕೃಪಣಾಶ್ಚೇತನಾಚೇತನೇಷು ||

ಧೂಮ, ಜ್ಯೋತಿ, ನೀರು ಮತ್ತು ಗಾಳಿಗಳ ಕೂಡಿಕೆಯಲ್ಲವೇ ಮೋಡ? ಸಂದೇಶಗಳು ಪಟುವಾದ ಕರಣಗಳುಳ್ಳ (ಅಂದರೆ ಜ್ಞಾನೇಂದ್ರಿಯಗಳು ಚೆನ್ನಾಗಿರುವ) ಚೇತನವಾದ ಪ್ರಾಣಿಗಳಿಂದ ತಾನೆ ಒಯ್ಯಲ್ಪಡಬೇಕು? ಆದರೂ ಉತ್ಸುಕತೆಯಿಂದ (ನಮ್ಮ ಯಕ್ಷನಿಗೆ ಬೇರೇನೂ ಕಂಡಿರಲಿಲ್ಲವೇನೋ? ಅಥವಾ ವಿರಹದ ಔತ್ಸುಕ್ಯ ಪರಾಕಾಷ್ಠೆಯನ್ನು ಆಗ ಮುಟ್ಟಿತೋ?) ಇದನ್ನು ಯೋಚಿಸದೆ ಯಕ್ಷನು ಮೋಡವನ್ನೇ ಬೇಡಿದನು. ವಿರಹತಪ್ತರಾದವರು ಚೇತಾನಾಚೇತನಗಳ ನಡುವೆ ಭೇದವನ್ನೆಂದು ಎಣಿಸುವರು?

ಹೀಗೆ ಮೊದಲಾಗುತ್ತದೆ ಯಕ್ಷನ ಸಂದೇಶ. ಮೋಡವನ್ನು ಹೊಗಳಿ ಒಲಿಸಿಕೊಂಡು, ರಾಮಗಿರಿಯಿಂದ ಅಲಕಾಪುರಿಗೆ (ಯಕ್ಷರ ಒಡೆಯನಾದ ಕುಬೇರನ ನಗರ) ಹೇಗೆ ಹೋಗಬೇಕು ಎಂಬುದನ್ನು ವಿವರವಾಗಿ ಹೇಳುವುದೇ ಪೂರ್ವ ಮೇಘ. ಅಲಕಾಪುರಿಯಲ್ಲಿ ನಡೆಯುವ ಸಂಗತಿಯು ಉತ್ತರಮೇಘದ್ದು.

ಒಂದೊಂದು ಪದ್ಯವೂ ಸುಮನೋಹರವಾಗಿದೆ. ಭಾವ ಉಕ್ಕಿ ಹರಿಯುತ್ತದೆ. ಇದನ್ನು ಓದಿಯೇ ಆಸ್ವಾದಿಸಬೇಕು!

ಶತಾವಧಾನಿ ಆರ್. ಗಣೇಶರು ಗೋಖಲೆ ಸಾರ್ವಜನಿಕ ಸಂಸ್ಥೆಯಲ್ಲಿ ಮೇಘದೂತದ ಬಗ್ಗೆ ಉಪನ್ಯಾಸಮಾಲೆಯನ್ನು ಮಾಡಿದ್ದರು. ಎರಡು ಎಂ.ಪಿ.೩ ಸಿ.ಡಿ.ಯಷ್ಟಿರುವ ಈ ಉಪನ್ಯಾಸ ಬಹಳ ಸೊಗಸಾಗಿದೆ. ಇದನ್ನು ಕೇಳಿ, ಮೇಘದೂತವನ್ನು ಕೊಂಡು ತಂದೆ. ಮೇಘದೂತವನ್ನು ಓದಲಾರದೆ ಇರುವವರು ಈ ಸಿ.ಡಿ.ಯನ್ನಾದರೂ ಕೇಳಬೇಕು. ಎಷ್ಟು ಸೊಗಸು! ಕಾರ್ಯಾಲಯಕ್ಕೆ ಕಾರಿನಲ್ಲಿ ಹೋಗುವಾಗ ಈ ಮೇಘದೂತವೂ ನನ್ನೊಂದಿಗೆ ಹಲವು ದಿನಗಳ ಮಟ್ಟಿಗೆ ಜೊತೆ ನೀಡಿತು.

ಮೋಡಗಳನ್ನು ಕಾಣುವುದೇ ಈಗ ಬೇರೆಯ ನೋಟದಿಂದ.

ಇಂದು ಆಷಾಢದ ಮೊದಲ ದಿವಸವೆಂದು ತಿಳಿದು ಅದರ ಸಂತಸವನ್ನು ಹಂಚಿಕೊಳ್ಳೋಣವೆಂದು ಈ ಲೇಖನ ಬರೆದೆ.

|| ಇತಿ ಶಮ್ ||